Waarheid & Macht

Symposium

24-05-2023

Paleis der Academiën

Waarheid & Macht

Organisatie

Academisch Cultureel Forum

Activiteiten in het kader van de Lentecyclus 

Registreren

Sprekers

 

Nico Wouters

Nico Wouters is hoofd van het Studiecentrum Oorlog en Maatschappij (CegeSoma) van het Rijksarchief, gastprofessor aan de Universiteit van Gent en co-hoofdredacteur van het Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis. Hij is een specialist van de Tweede Wereldoorlog. Hij voert momenteel het ‘bestelde’ onderzoek uit over de rol van de NMBS in de deportaties tijdens WOII en is ook co-coördinator van het ‘Resolutie-Metissen’ onderzoek van het Rijksarchief.

 

Antoon De Baets

Antoon De Baets is emeritus hoogleraar Geschiedenis, ethiek en mensenrechten aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is de auteur van vele publicaties, met name over de censuur van de geschiedenis, de ethiek van historici en de geschiedenis van de mensenrechten, waaronder Responsible History (New York / Oxford: Berghahn Books, 2009) en Crimes against History (Londen: Routledge, 2019). Zijn laatste grote publicatie is “The View of the Past in International Humanitarian Law (1860–2020),” International Review of the Red Cross, 104, nrs. 920–921 (november 2022), 1586-1620. Sinds 1995 coördineert hij het Network of Concerned Historians. Hij is President of the International Commission for the History and Theory of Historiography (2022–2026). Een volledig curriculum vitae is te vinden op https://www.concernedhistorians.org/va/cv.pdf. Zijn ORCID is 0000-0002-5734-8193.

 

Pieter Adriaens

Pieter R. Adriaens is hoofddocent aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de KU Leuven, waar hij doceert over de geschiedenis en filosofie van de wetenschappen, en over de relatie tussen mensen en andere dieren. Hij is co-auteur van een recent boek over wetenschap en homoseksualiteit: Of Maybugs and Men: A History and Philosophy of the Sciences of Homosexuality (The University of Chicago Press, 2022). Samen met enkele gelijkgezinden richtte hij het Leuven Centre for Health Humanities op, dat tal van activiteiten organiseert. Ten slotte is hij organisator van het jaarlijkse Feest van de Filosofie (in samenwerking met STUK en 30CC) en de jaarlijkse Zomerschool van het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte.

 

Walter Weyns

Walter Weyns (°1958) is hoogleraar sociologie aan de Universiteit Antwerpen, waar hij o.a. klassieke sociologische theorie en cultuurkritiek doceert. Hij beoefent een essayistische vorm van sociologie, schreef een dissertatie over Jürgen Habermas en publiceerde naast monografieën over Marx, Canetti en Habermas ook verschillende cultuursociologische werken, waaronder Wie, wat woke – een cultuurkritische benadering van wat we (on)rechtvaardig vinden (2021, Pelckmans).

 

Programma: 

24-05-2023

1 Inleiding 14:00 - 14:10
2 De staat en historische waarheid: over de macht en deontologie van de historicus 14:10 - 14:40
Nico Wouters, Cegesoma, UGent (spreker)
Hoewel het streven naar betrouwbare wetenschappelijke kennis deel uitmaakt van het functioneren van moderne democratische staten, blijft het begrip 'historische waarheid' ook vandaag een strijdpunt. Onder invloed van de transnationale Holocaustherinnering, de opkomst van waarheidscommissies en het rechtsprincipe van het ‘recht op waarheid’, is vandaag het waarheidsbegrip zelf gewijzigd. Staten hanteren historische waarheid vandaag als een transformatieve sociale kracht: een beleidsinstrument om rechtvaardigheid, sociale cohesie en gelijkheid te stimuleren. Opvallend genoeg verbinden ook neoliberale staten daar vaak een disciplinerende dimensie aan vast. Historici bekijken dat met veel argwaan, en terecht. Toch is het in de huidige waarheidscrisis weinig vruchtbaar om aan de zijlijn trots te zijn op onze maagdelijke integriteit. Ook academici zijn machtsactoren die zelf actief waarheidsregimes co-produceren. De huidige waarheidscrisis plaatst academici voor een levensgroot dilemma: hoe kunnen we vandaag een wetenschappelijk gefundeerde waarheid verdedigen zonder te hervallen in een naïef positivisme of een autoritaire expertenpositie? Door de belangrijkste kritiek op de ‘officiële waarheid’ te bekijken, probeert deze lezing te onderzoeken hoe academici een vruchtbare relatie met overheden kunnen innemen. Deze lezing bepleit twee dingen: ten eerste een sterker kritisch bewustzijn over onze eigen wetenschappelijke waarheidsregimes en ten tweede een robuustere deontologie.
3 Het ontmaskeren van mythes van politieke leiders: een gevaarlijke strategie voor historici 14:40 - 15:10
Antoon de Baets, RU Groningen (spreker)
Historische mythen zijn verhalen die verwijzen naar de geschiedenis van een politieke eenheid (meestal de staat), haar oorsprong, grondgebied, gedeelde ervaringen, grote figuren, vijanden en missie. In het algemeen dienen dergelijke mythen twee doelen: de legitimering van de machthebbers en de opbouw van een collectieve identiteit voor hun burgers. Het probleem is dat deze mythen onbevestigde historische feiten (waaronder leugens en fantasieën) en ongefundeerde historische meningen bevatten. Historici waren soms behulpzaam bij het scheppen of ondersteunen van deze mythen. Vaak echter hebben zij de onbetrouwbare elementen van deze mythen bekritiseerd en in sommige gevallen zelfs publiekelijk aangevallen. Als ze deze laatste weg kozen, deden ze dat met groot persoonlijk risico, want het ondermijnen van historische mythen stond gelijk aan het delegitimeren van de macht en de deconstructie van de collectieve identiteit.
4 Lof der onwetendheid: waarheid en onwetendheid in de zorg 15:10 - 15:40
Pieter Adriaens, KU Leuven (spreker)
De gezondheidszorg is een domein waarin onze feitelijke onwetendheid onderschat wordt. We weten al langer dat patiënten de kennis en geneeskracht van artsen, alsook de effectiviteit van hun ingrepen overschatten. Sommige artsen hebben zelf ook die neiging. Die overschatting is overigens erg menselijk, in beide groepen. Aan de kant van de artsen is er onder meer het menselijke verlangen een einde te maken aan de onrust van hun patiënten – een onrust die voortkomt uit het lijden, maar ook uit de onwetendheid van patiënten over wat hen overkomt. Aan de kant van de patiënten gaat elke toestand van ziekte gepaard met onzekerheid, die zich vaak vertaalt in een zogenoemde optimism bias (‘als een therapie aangeboden wordt, zullen de voordelen wel groter zijn dan de nadelen’), maar ook met een grote behoeftigheid. Er is de behoefte aan een duidelijke diagnose, die op eenduidige wijze verbonden is met een beproefde therapie, liefst in de vorm van een magic bullet (dat wil zeggen een therapie die én specifiek is én effectief), en die ten slotte zelf niet al te veel nevenwerkingen heeft of schade aanricht. In mijn lezing bespreek ik nut en nadeel van onwetendheid in de (psychische) gezondheidszorg.
5 Pauze 15:40 - 16:00
6 Academische vrijheid in tijden van 'woke'-activisme - een genuanceerde inschatting 16:00 - 16:30
Walter Weyns, UAntwerpen (spreker)
Uit de Academic Freedom Index 2022 blijkt dat er reden tot bezorgdheid is over de staat van de academische vrijheid wereldwijd. In 19 van 117 onderzochte landen gaat de academische vrijheid er ernstig op achteruit, in slechts twee landen is er sprake van een vooruitgang. De grootste achteruitgang doet zich voor in landen die kampen met een ‘toenemende graad van autocratisering’, maar er is ook een zorgwekkende terugval in democratische landen zoals de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Ook in Nederland en, in mindere mate, België, zou er sprake zijn van een achteruitgang. Terwijl de aantasting van de academische vrijheid in autocratische regimes ietwat voor de hand ligt, wordt in de lezing ingegaan op de, gelukkig veel kleinere, achteruitgang van de academische vrijheid in democratische landen die in verband wordt gebracht met wat sommigen, ietwat alarmistisch, omschrijven als een cultuuroorlog pro en contra ‘woke’. Het spreekt voor zich dat een zo vage omschrijving als ‘woke’ weinig analytische waarde heeft. Maar dat mag ons er niet van weerhouden om althans een poging te ondernemen om helderheid te verschaffen, juist daar waar het stof het meest opwaait.
7 Debat 16:30 - 17:00
8 Receptie 17:00 - 18:00