SAPEA: ‘Science Advice for Policy by European Academies’

In deze bijdrage wordt het SAPEA mechanisme bondig beschreven en ook de rol van de overkoepelende academies en de KVAB in het bijzonder bij de tot standkoming van een rapport over wetenschappelijke en technologische evidenties over de energietransitie trajecten voor Europa. Vanuit dit diagram kunnen we nu het verhaal van de rol van de KVAB en in het bijzonder die van confrater Ronnie Belmans beschrijven in deze adviesfunctie.

Eind 2018 kwam er een oproep van SAPEA aan de KVAB voor de nominatie van experten op het gebied van het Europese energiebeleid. De KVAB stuurde deze uitnodiging door naar haar leden die hierin betrokken zijn. Hierop reageerde confrater Ronnie Belmans met een enthousiaste mail, een indrukwekkend cv en zijn publicatielijst naar onze vast secretaris, prof. Freddy Dumortier, op 16 januari 2019 en dat de KVAB hem kan nomineren. Op 22 mei  2019 kreeg hij vanuit SAPEA de boodschap dat hij geselecteerd was als lid van een task force die een nieuw thema voor SAPEA moet voorbereiden, nl. ‘a systemic approach to energy transition’ in ‘a scoping paper’. 

Op 7 mei 2020 liet SAPEA weten dat de Energy Scoping Paper van de expertengroep goedgekeurd is door de Europese Commissie. Als volgende stap vroeg SAM aan SAPEA om een “Evidence Review Report” te maken hierover: “Even though the question is broad, the report will focus on the evidence review of the different pathways given the general “Green Deal” policy of the European Commission. An impartial, independent and systemic approach with insight of experts with a multidisciplinary background is needed to fully understand the interdependencies and developments in order to provide a robust information-based anticipation of future requirements for the energy transition.” Aansluitend daarbij ontvangen de Europese Academies en dus ook de KVAB de uitnodiging om experten voor te dragen die kunnen meewerken aan dit “Evidence Review Report”. Het was dan ook voor de hand liggend dat de KVAB opnieuw confrater Belmans voordroeg aan SAPEA, en hij werd ook gekozen. Er werd dan in mediastilte hard gewerkt en online vergaderd wegens COVID. SAPEA bracht eind juni 2021 een rapport uit met uitgebreide perscommunicatie .

De groep van zeven Chief Scientific Advisors van de EU bracht aansluitend op 29 juni 2021 een rapport uit met een Scientific Opinion geinformeerd door het SAPEA Evidence Review Report . Dit is dus een gebeurtenis heet van de naald, uitlopend in heel wat interessante rapporten, zowel voor de beleidsmakers, de pers als het bredere publiek. Je ziet maar hoe de KVAB haar rol speelt in dit verhaal.

Interview met confrater Ronnie Belmans

Tegen 2030 moeten wij over de helft zijn voor wat betreft de uitstoot van broeikasgassen, met name -55%. Wij hebben daarvoor dus nog 9 jaar tijd. Wetende dat het hier gaat over soms zeer grote investeringen, dringt de tijd.

Beste Professor Belmans, vooreerst wil ik je namens de KVAB van harte feliciteren met dit rapport en de bijdrage die je daaraan hebt kunnen leveren. Ik lees daarin heel wat waardevolle inzichten, boodschappen en aanbevelingen, waarmee we een beter beeld krijgen van de groene transitie waar we voor staan. 

Ronnie Belmans: “Het gaat om een transitie die veel meer inhoudt dan pure vergroening. Het is een maatschappelijke transitie van dezelfde grootte-orde als die wij zagen bij de eerste, met name de overgang van water, wind en hout naar steenkool en stoom, en de tweede industriële revolutie, de overgang van steenkool naar petroleum voor transport en verwarming. Niets zal hetzelfde blijven en vooral – en dat wordt zoals bij de twee vorige vaak vergeten – zal ook hier het comfort van de burger toenemen.”

Er verschijnen over de energietransitie in Europa veel rapporten, zowel wetenschappelijke rapporten als opinierapporten. Wat maakt dit rapport zo uniek en waardevol?

“Het rapport is niet geschreven vanuit een bepaalde hoek. Het is geen rapport dat tracht een bepaalde technologie in het zonnetje te zetten door zijn mogelijkheden op te sommen (en vaak de al dan niet onderbouwde beperkingen van de tegenstrevers te benadrukken). Het is ook een rapport met een duidelijke, dubbele boodschap: ja een duurzame energievoorziening is haalbaar, en nee, het pad is nog niet volledig duidelijk, er zijn zeker in de volgende decennia nog onzekerheden die afhankelijk zijn van wetenschappelijke ontwikkelingen”.

Er verschijnen heel wat berichten over de nood aan een versnelde groene transitie. Is dat ook één van de uitgangspunten van de commissie?

“De commissie wil een volledig broeikasgasneutrale energievoorziening tegen 2050. Dat is een ongelofelijke uitdaging, als je weet dat op dit ogenblik nog 80% van de energiediensten, zeg maar het energieverbruik, door fossiele brandstoffen geleverd wordt: petroleum, aardgas en steenkool. Tegen 2030 moeten wij over de helft zijn voor wat betreft de uitstoot van broeikasgassen, met name -55%. Wij hebben daarvoor dus nog 9 jaar tijd. Wetende dat het hier gaat over soms zeer grote investeringen, dringt de tijd”.

Als je het in een paar zinnen zou moeten samenvatten, wat zijn voor jou de voornaamste boodschappen of krachtlijnen van dit rapport?

“De boodschap is dubbel. Enerzijds techno-economisch: er is geen “silver bullet”. De oplossing zal bestaan uit een heel brede waaier van oplossingen en elektriciteit zal de dominante energievector worden. Tegelijk zal er een heel grote impact zijn op de bevolking, denk maar aan de renovatie van vrijwel het ganse gebouwenpark in Europa tegen 2050, en de omschakeling naar elektrisch vervoer. Deze sociale impact moet constant in het oog gehouden worden, want als de burger de transitie niet draagt, komt zij er niet”. 

Hoe heb je het groeiproces ervaren om tot een rapport te komen? Was het een koers met hindernissen? Hoe is de consensus tot stand gekomen? Heeft het veel inspanning gekost en veel grijze haren? Heb je jouw rol voluit kunnen spelen? 

“Zeer zeker en in de coronatijd was dit verre van eenvoudig. Wij zijn nooit kunnen samen komen om dingen te bespreken, om via een losse babbel samen te groeien tot een consensus. Alles is langs elektronische weg gegaan. Ik denk dat het eindrapport vloeiender zou geweest zijn als de medewerkers van SAPEA echte discussies tussen de specialisten hadden kunnen horen en verwerken, maar nu is het wellicht efficiënter gelopen, maar er ontbreekt een story line, een verhaal. Het is een echt rapport, droger dan anders”.

Een wetenschappelijk rapport zou moeten onbevangen, objectief en transparant zijn, en zou zich moeten onderscheiden van een rapport van lobbygroepen en belangenverdedigers. Hoe is dit gerealiseerd? Is dat gelukt?

“Niets is perfect, maar de dubbele insteek, techno-economisch en sociaal, met een groep ervaren academici met elk een stevige achtergrond in hun vakgebied staat daarvoor. Niemand heeft eigenlijk iets te “verdedigen”. Het is een zoektocht naar de waarheid, die per definitie genuanceerd is”.

Ben je tevreden over het rapport en over de manier van werken van SAPEA?

“Zeer zeker, perfect georganiseerd, altijd klaar om bijkomende input te verwerken. Als er hiaten zijn die zij aanvoelen, wordt het gecheckt en bijgewerkt. Zij hebben onder meer gezorgd voor een uitgebreide en hoogwaardige referentielijst voor de belangrijke thema’s die behandeld zijn in het rapport. Dit maakt het rapport van een veel hoger wetenschappelijk niveau dan de vele consulant rapporten die over dit onderwerp geschreven worden, vaak vanuit een welbepaald standpunt”.

Wat heb je geleerd  uit dit rapport en deze samenwerking, en heeft het jouw inzichten beïnvloed?

“Ik heb geleerd dat de visie van de collegae energiedenkers vrijwel altijd gedragen wordt door het zoeken naar efficiëntie, los van de drager. Uiteraard hebben mensen hun eigen kennis, hun onderzoeksresultaten bij zich, en zijn zij optimistisch in wat er allemaal op ons afkomt, doch zij zijn zich zeer goed bewust van de afstand in tijd tussen laboresultaten en industriële toepassingen. Eigenaardig genoeg is dit niet altijd het geval met beleidsmakers die vaak menen dat zij dingen op laag ‘Technology Readiness Level’ TRL niveau al bijna kunnen opnemen in hun plannen voor ontwikkelingen tijdens dit decennium”.

Met de KVAB hebben we jou voorgedragen aan onze koepelorganizatie van Europese academies Euro-CASE waarvan de KVAB lid is. Zou je dit nog opnieuw doen en zou je ons aanraden om verder intens met SAPEA samen te werken?

“Zeer zeker, de impact die daardoor kan gerealiseerd worden is groot. Veel groter dan lokale projecten en rapporten”.

Nog een ultieme vraag: de beleidsplannen van heel wat landen zijn over de voorbije jaren regelmatig bijgesteld, en niet altijd op een consistente manier. Is dit nu het laatste wetenschappelijk rapport over de energietransitie? En kunnen de beleidsmakers in Europa, België en Vlaanderen en de steden hiermee op een consistente manier aan de slag?

“De energie-opties van de landen mogen verschillen, zolang maar de volledige koolstofneutraliteit bereikt wordt tegen 2050. Zo zijn er landen die nucleaire energie meenemen in hun strategie, anderen gaan sterk voor biomassa. Maar een paar dingen zijn duidelijk: elektrificatie wordt de kern van het nieuwe, duurzame energiesysteem, en synthetische brandstoffen zoals waterstof een aanvulling waar elektrificatie niet mogelijk is. Deze brandstoffen zullen waarschijnlijk eerder ingevoerd worden dan lokaal geproduceerd. Daarnaast is er tot nu toe veel te weinig aandacht besteed aan de aanvaarding van de energietransitie door de burger. De transitie zal de maatschappij veranderen in al haar poriën, niet zomaar. Zij wijzigt het leefcomfort, zij zorgt voor jobveranderingen, zij vraagt een enorme herscholing. Hoe dit aan te pakken, is iets wat politici duidelijk nog niet hebben ingezien. De Belgisch-Vlaamse discussies zijn in dit opzicht typisch: morrelen in de marge met heel weinig visie. Jaren debatteren over twee kerncentrales, die amper 5% van het finale energiegebruik betekenen. Remmen op ontwikkelingen zoals digitalisering van de bemeting en ontwikkeling van de elektriciteitsnetten voor elektrisch transport. Krampachtig vasthouden aan gasdistributie omdat dat een zo waardevol iets is en zoveel gekost heeft. De bevolking moet meegenomen worden, meer comfort, meer welzijn, nieuwe jobs. Wij mogen niet vervallen in het stukslaan van de weefgetouwen om de oude manuele nijverheid te beschermen”.