Mondiale bevolkingsontwikkelingen

Er kan geen twijfel over bestaan: de wereldbevolking groeit nog steeds en dat belast onze planeet. Voor sommigen is het daarom duidelijk: geen kinderen krijgen is het beste wat iemand kan doen voor het klimaat. Ze vinden ook dat dit taboe nu echt bespreekbaar moet gemaakt worden, anders is het klimaatprobleem onoplosbaar. De omgekeerde stelling wordt met evenveel verve verdedigd: overbevolking is een mythe en er is plaats genoeg voor iedereen op onze planeet.

In deze lezing schetsen we kort de mechanismen die tot de explosieve bevolkingsgroei in de laatste tweehonderd jaar hebben geleid. Die analyse toont helder aan dat die bevolkingsexplosie quasi onvermijdelijk is en legt ook uit waarom de groei die we nu zien in ontwikkelende landen veel groter is dan de bevolkingsgroei die we in het Westen hebben gekend. Maar ze toont ook dat de bevolkingsexplosie niet tot voortdurende, ononderbroken groei gevolgd door een onvermijdelijke implosie zal leiden. Er komt wel degelijk een eind aan de bevolkingsgroei en het gevoerde beleid heeft een enorme invloed op de snelheid waarmee de groei gestopt wordt. Of we in 2100 met 12 miljard dan wel met 7 miljard zullen zijn hangt voor een groot gedeelte af van beleidskeuzes. De nodige kennis om de juiste keuzes te maken is er in ieder geval: ze zouden trouwens niet enkel zorgen voor een kleinere, maar ook voor een beter opgeleide en gelukkigere wereldbevolking.

Als er een tweede demografische transitie is (prof. Lesthaeghe, vorige lezing), dan moet er ook een eerste demografische transitie zijn. Deze transitie is een ontwikkeling die al sinds de industriële revolutie is ingezet, waarbij populaties een aantal demografische stadia doorlopen, van hoge sterfte en vruchtbaarheid naar lage sterfte en vruchtbaarheid. In de transitiefase tussen deze twee stadia groeit de bevolking zeer snel vanwege dalende sterfte in combinatie met hoge vruchtbaarheid. Er zijn grote verschillen in timing en intensiteit van de transitie, maar het patroon is welhaast universeel. Europa bevindt zich in het laatste stadium, Afrika is nog maar net aan de demografische transitie begonnen. Een belangrijk kenmerk van het laatste stadium is een sterke vergrijzing, en het is vrijwel zeker dat vergrijzing op termijn in alle samenlevingen zal optreden. Deze lezing geeft inzicht in het (verwachte) wereldwijde verloop van de vergrijzing, en op welke manier verschillende samenlevingen hiermee omgaan, bijvoorbeeld op het terrein van gezondheidszorg en pensioenen.