200 jaar Multatuli
Lecture
Online
Organisation
In 2020 wordt de 200ste verjaardag van Multatuli (1820-1887) herdacht. Multatuli schreef zijn Max Havelaar in 1859 in een hotel in de Bergstraat in Brussel op nauwelijks een kilometer van het Paleis der Academiën. KVAB en KANTL organiseren een gezamenlijk colloquium naar aanleiding van deze herdenking. Centraal staan de figuur van Eduard Douwes Dekker, het dekolonisatiedebat en de relatie tussen Multatuli en Brussel.
(!) Omwille van de verstrengde maatregelen met betrekking tot COVID-19, zal enkel online participatie mogelijk zijn. De geregistreerden zullen de dag van het evenement de livestreamlink via mail ontvangen.
Sprekers:
Philip Vermoortel werd geboren in 1955 in Brugge. Hij promoveerde in 1991 aan de KU Leuven tot doctor in de Letteren en de Wijsbegeerte op een proefschrift over de parabel bij Multatuli. Hij was onder meer redactiesecretaris van Dietsche Warande & Belfort, redacteur van Over Multatuli en hoogleraar Nederlandse en Europese letterkunde aan de KU Leuven Campus Brussel. Thans is hij honorair bestuurslid van het Multatuli Genootschap. Hij publiceert vooral over negentiende-eeuwse Nederlandse letterkunde en over Multatuli. Zijn werk werd meermaals bekroond.
Em. prof. Mark Eyskens is Minister van Staat, Professor em. KU Leuven (economie), oprichter van de 'Lessen voor de XXIste eeuw'. Tevens is hij voorzitter van de raad van bestuur van de KUL-UCL 1972-76. Van 1976 tot 1992 was hij lid van 13 opeenvolgende regeringen o.m. als minister van Ontwikkelingssamenwerking, Economische zaken, Financiën, Buitenlandse zaken en Eerste Minister. Eyskens was voormalig lid van de Kamer van Volksvertegenwoordigers en van de Raad van Europa. Hij is lid en ex-voorzitter van de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten en tot heden covoorzitter van het Academisch Cultureel Forum. Hij is voorzitter en bestuurder van talrijke Belgische en buitenlandse instellingen en organisaties, auteur van een paar duizend artikels en van 60 boeken, waarvan 3 romans en een dichtbundel, en zondagnamiddagschilder.
Dr. Elsbeth Etty is neerlandicus, literair criticus, columnist en biograaf. Van 1987 tot 2017 redacteur en columnist van NRC Handelsblad. In 1996 promoveerde zij cum laude op de met de Busken Huet-prijs en de Gouden Uil bekroonde biografie Liefde is heel het leven niet - Henriette Roland Holst 1869-1952. In de jaren 2005-2015 was ze bijzonder hoogleraar literaire kritiek aan de Vrije Universiteit Amsterdam. In 2008 ontving ze voor haar columns de Anne Vondelingprijs voor politieke journalistiek. In 2017 volgde zij Winnie Sorgdrager op als voorzitter van het Multatuli Genootschap.
Dik van der Meulen schrijft boeken over uiteenlopende onderwerpen. In 2002 promoveerde hij op een biografie van Multatuli, waarvoor hij de AKO-Literatuurprijs kreeg.
Dr. Jacqueline Bel is hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde (Multatuli-leerstoel) aan de VU. Zij is gespecialiseerd in de literatuur van het fin de siècle, de eerste helft van de 20e eeuw, de twee wereldoorlogen en de (post)koloniale literatuur. In 2018 bracht ze samen met Rick Honings en Jaap Grave de publicatie Multatuli nu. Nieuwe perspectieven op Eduard Douwes Dekker uit.
29-10-2020
Hoewel Max Havelaar in 1860 uitgegeven is en bovendien in Brussel
geschreven was, heeft het tot 1865 geduurd voor Vlaanderen Multatuli
ontdekte. Dat was te danken aan Julius de Geyter, die zich meteen
ontpopte tot een volbloed Multatuliaan en al zijn vrienden bijna
gedwongen heeft om Multatuli te lezen.
Het is ook dankzij De
Geyter dat Multatuli op het einde van de jaren 1860 een aantal keren als
spreker opgetreden is in Vlaanderen. Telkens met daverend succes. De
Vlaamse vrienden nodigden hem niet alleen uit, maar steunden hem ook
financieel. Zo groeide in hem de hoop dat hij in Vlaanderen een nieuwe
toekomst zou kunnen uitbouwen. Helaas bleek die hoop ongegrond en de
ontgoocheling was dan ook groot. Niettemin is Multatuli met De Geyter
blijven corresponderen tot aan zijn dood en ook aan andere Vlamingen
heeft hij openhartige brieven geschreven die waardevol blijven voor de
kennis van Douwes Dekker als mens en van Multatuli als schrijver.
Wat is de betekenis van Multatuli’s gedachtengoed in het huidige
discours over ons slavernij- en koloniale verleden? De
negentiende-eeuwse klokkenluider analyseerde slavernij en koloniale
overheersing als wat we nu ‘institutioneel racisme’ noemen. Zelf
vergeleek hij zijn aanklacht tegen koloniale misstanden (Max Havelaar)
met die van Harriet Beecher Stowe tegen slavernij (De Hut van oom Tom).
Het
slot van Max van Havelaar waarin Multatuli Koning Willem III
verantwoordelijk houdt voor het mishandelen en uitzuigen van ‘meer dan
dertig miljoenen onderdanen’ in Nederlands-Indië’ heeft de zelfde
strekking als het verwijt van de huidige beweging Black Lives Matter die
het institutionele racisme van de overheid blootlegt en aanklaagt.
De
term seksisme bestond nog niet in de negentiende eeuw, maar Multatuli
benoemde als een van de eersten de systematische onderdrukking van
vrouwen op alle gebieden van het leven en analyseerde de oorzaken ervan.
Wegens zijn baanbrekende ideeën over seksuele bevrijding was hij de held
van negentiende- en twintigste-eeuwse feministen. De 21ste-eeuwse
#MeToo-beweging heeft echter alle reden kritische kanttekeningen te
plaatsen bij Multatuli’s gedrag jegens vrouwen en meisjes.
Maar
ondanks de (al dan niet anachronistische) kritiek op Multatuli’s denken
en doen, blijft recht overeind dat hij ons ‘woke’ houdt in een tijd
waarin alle kwesties waarover hij als geen ander de klok luidde weer
prominent de agenda staan.
Multatuli maakt in zijn werk regelmatig gebruik van lijsten. De
bekendste lijst uit de Nederlandse literatuur staat in de Max Havelaar,
Multatuli’s beroemde roman uit 1860: het gaat om ‘het pak van Sjaalman’,
een opsomming van 147 sterk uiteenlopende onderwerpen die variëren van
‘het Sanskrit als moeder der germaansche taaltakken’ waarmee de lijst
begint tot ‘de wapenen der zwakkere diersoorten’, het laatste onderwerp
dat genoemd wordt. Maar daartussenin staan ook titels als ‘Over het
recht van opstand by onderdrukking’, ‘Over de misdaden der Europeërs
buiten Europa’, of ‘Over de schoonheid der vrouwen te Nîmes en te Arles…’
Een
andere bekende lijst in Multatuli’s werk wordt gevormd door de reeks Ideeën,
die Multatuli tussen 1862 en 1877 publiceerde in zeven delen. Idee één
is bijvoorbeeld: ‘Misschien is niets geheel waar en zelfs dat niet.’
Andere ideeën zijn weer langer vormen soms samen een hele (zij het
onvoltooide) roman Woutertje Pieterse.
Die lijsten roepen de volgende
vragen op: Wat doet ‘het pak van Sjaalman’ in de Max
Havelaar? In hoeverre hangt deze lijst samen met Multatuli’s andere
werk? En is de lijst bruikbaar als onderzoeksinstrument?